THƠ ĐƯỜNG LUẬT ĐỒNG THÁP - MỘT GÓC NHÌN (*)

LÊ NGỌC THẠC

Thơ Đường luật là thể thơ truyền thống của dân tộc. Trong chế độ phong kiến, thơ Đường luật được xem là thơ bác học, được dùng trong thi cử, tuyển chọn nhân tài, được xưng tụng là đỉnh cao của thơ ca.

Văn học Việt Nam đã ghi nhận những tên tuổi xuất chúng, để lại cho đời nhiều áng thơ hay, đậm tính nhân văn như: Trần Nhân Tông, Trần Quang Khải, Lê Thánh Tông, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương, Tản Đà, Quách Tấn…Trong thời gian này, thơ Đường luật là dòng chủ lưu của thơ ca dân tộc.

Trải qua những biến thiên của lịch sử, tuy có lúc thăng trầm, thậm chí có thời kỳ bị lãng quên bởi nền văn hoá Âu - Tây tràn ngập trên đất nước ta và phong trào thơ mới đang thịnh hành; song với khát vọng cháy bỏng của những người yêu thể thơ bác học này, thơ Đường luật đã được phục hưng và phát triển đến bất ngờ như ngày nay trong mạch nguồn thi ca của dân tộc. Hiện nay, trên phạm vi cả nước, Hội thơ Đường luật Việt Nam được thành lập và đã có 75 chi hội hoạt động ở hơn 54 tỉnh, thành với hơn 2500 hội viên chính thức.

Hòa vào dòng chảy của thơ ca tỉnh Đồng Tháp trong thời gian qua, bên cạnh các thể loại thơ khác thì thơ Đường luật cũng đã được quan tâm bảo tồn và phát triển.  Chúng ta đã thành lập một chi hội thơ Đường luật gần 10 năm, trực thuộc Hội thơ Đường luật Việt Nam và Hội VHNT TP. Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp. Số hội viên chính thức là 32 người. Bên cạnh đó, những hội viên của CLB Thơ ca Mây Hồng (TP. Cao Lãnh), CLB Thơ Tân Thành (Lai Vung) có rất nhiều người yêu mến và sáng tác thơ Đường luật. Ngoài ra, còn một số lượng lớn cộng tác viên trong và ngoài tỉnh thường xuyên gửi bài. Văn phòng Chi hội đặt tại số 04 Hoàng Văn Thụ, Phường 2, TP. Cao Lãnh, Tỉnh Đồng Tháp. Mỗi tháng sinh hoạt định kỳ 1 lần vào ngày 16 (Âm lịch).

Các tác giả ở Đồng Tháp phần lớn là những nhà giáo, cán bộ về hưu, cựu chiến binh, cựu giáo chức, nông dân, người lao động bình thường... Ấn phẩm của Chi hội mang tên Sen Đất Tháp, xuất bản 3 tháng/1số bằng nguồn kinh phí vận động và do hội viên đóng góp.

Thơ Đường luật vẫn còn sức sống lâu bền trong sinh hoạt văn học - nghệ thuật ở Đồng Tháp và là niềm đam mê của nhiều người vì những lý do sau đây: 1. Những tác giả thơ Đường luật không ngừng khám phá những tứ thơ độc đáo, diễn tả được mọi khía cạnh của tâm hồn bằng vẻ đẹp của một kiểu tư duy thơ thiên về trí tuệ. Cái hay của thơ Đường luật là ở tứ thơ, ở kiểu ngôn ngữ hàm súc (ý tại ngôn ngoại) và ở vẻ đẹp của tư tưởng. 2. Thơ Đường luật đem đến cho người chơi thơ những thú vui trí tuệ của nghệ thuật ngôn từ. Đó là cái thú của sự tài hoa vượt qua luật lệ cứng nhắc gò bó, chật chội của thơ Đường. Đó là nghệ thuật chơi chữ mà khó có thứ ngôn ngữ nào ngoài tiếng Việt có thể có được. 3. Nghệ thuật xướng - họa cũng là một cái thú của thơ Đường luật. Bởi người họa phải vượt qua cái khó của thi luật, tình, ý  mà người xướng nêu ra; đồng thời cũng phải thể hiện được nét tài hoa trong nghệ thuật và tầm vóc văn hóa tương xứng với người xướng. Hơn thế nữa, nghệ thuật xướng - họa còn là chiếc cầu nối vun đắp tình cảm hai tác giả và họ rất dễ trở thành đôi bạn tri âm.

Ngày nay, cùng với xu thế chung của cả nước, thơ Đường luật ở Đồng Tháp đã và đang được cách tân để đáp ứng những yêu cầu của nghệ thuật trong giai đoạn mới (thơ Đường luật đương đại), thể hiện ở những phương diện sau đây: 1. Về nội dung, đề tài mới, mang hơi thở của cuộc sống hiện đại được quan tâm nhiều hơn; đề tài cũ như mây, gió, trăng, hoa, rượu, tư tưởng Lão Trang, hưởng nhàn... được bỏ bớt dần. Người làm thơ luôn tìm tòi, sáng tạo những tứ thơ độc đáo, có vẻ đẹp trí tuệ, vẻ đẹp tư tưởng. Hơi thở cuộc sống mới đã được mang vào thơ. Chính nội dung hiện thực mới này làm cho thơ Đường luật mới mẻ, dần thoát khỏi khuôn sáo cũ.  Thơ gần với đời sống hơn. 2. Về nghệ thuật, không sử dụng điển tích, hạn chế dùng từ Hán - Việt... Tìm tòi ngôn ngữ sáng tạo, giàu hình ảnh, tránh dùng từ ngữ đã sáo mòn... Chú ý nhiều hơn việc thể hiện cảm xúc của tác giả đối với hiện thực hơn là miêu tả.

Đọc thơ Đường luật ở Đồng Tháp, mặc dù có thể còn những câu chưa thật hay, nhưng quan trọng là ở đó ta cảm nhận được tình cảm hết sức chân thành của những tác giả đối với đất nước và con người của đất Sen hồng. Đồng Tháp được chấm phá với những nét đặc trưng như: Tam Nông sếu múa đùa tơ nắng/ Sa Đéc hoa cười vẫy bóng mây… (Đồng Tháp chiều thu - Trần Văn Thứ).

Niềm vui khi chiếc cầu treo mơ ước bắc qua sông Tiền đang dần trở thành hiện thực: Tháp Mười vựa lúa nuôi dân nước/ Cao Lãnh cầu treo nối nhịp đời… (Xuân quê hương - Hoài Thu).

Những lũy tre xanh ven làng quê, kiên cường trong chiến đấu mà cũng đôn hậu, thủy chung: Mưa nắng luôn gìn tươi tốt lá/ Trẻ già vẹn giữ trắng tinh lòng…(Tre xanh Đồng Tháp - Bình Hòa Nhân).

Khu du lịch sinh thái Gáo Giồng với những cô gái duyên dáng trong chiếc áo bà ba Nam bộ làm say lòng du khách: Thương áo bà ba nồng má thắm. Hồn mơ bến hẹn nặng tình vương... (Gáo Giồng điểm hẹn - Thái Nhân).                                    

Ngoài tình yêu quê hương đất nước thì tình yêu đôi lứa cũng được thể hiện, chia sẻ một cách tinh tế, khéo léo trong khuôn khổ vô cùng chặt chẽ của niêm luật: Từng đêm gió tạt từng đêm quạnh/ Mỗi phiến mưa rơi mỗi phiến sầu…(Hồi tưởng - Thạch Thảo); Thương vầng trăng vỡ hồn xao xuyến/ Dõi bóng thu bay dạ ngỡ ngàng…(Thu mơ - Nguyễn Thị Điệp); Bến hẹn đã chia bờ cách trở/ Niềm thương đành gởi giấc cô liêu…(Chối từ - Thủy Triều); Xót xa kỷ niệm tình ly cách/ Chếnh choáng hoàng hôn nỗi đoạn trường…(Tơ lòng - Thiên Thanh Nguyên); Trăng khuya phố vắng mờ nhân ảnh/ Sương giá đèn vàng nhạt ánh sao/ Một thoáng miên man người có nhớ/ Mấy đông mà ngỡ mới hôm nào! (Nửa nụ hôn đầu - Thành Nhân)...

Phong trào sáng tác thơ Đường luật ở tỉnh Đồng Tháp trong những năm qua khá đa dạng và phong phú, thể hiện qua số lượng phát hành tập Sen Đất Tháp (20 số) và thơ giao lưu với các tỉnh bạn... Rất nhiều thơ Đường luật và bài viết trong các số Sen Đất Tháp được chọn và giới thiệu trên trang web Thơ Đường đất Việt của Hội thơ Đường luật Việt Nam. Nhiều tác giả được chọn và giới thiêu trong tập Thơ Đường luật Việt Nam xuất bản hàng năm.

Có những hội viên của Hội Nhà văn Việt Nam hay Hội LHVHNT Đồng Tháp, bên cạnh việc sáng tác thơ mới, vẫn dành sự quan tâm đặc biệt cho những thể thơ truyền thống, trong đó có thơ Đường luật. Ta có thể gặp một số bài hay như:

MƯA

Nước thoắt về rồi nước thoắt qua

Mưa gieo Tam Đảo chuyện Ta bà

Mênh mông màu hẹn nơi triền vắng

Rào rạt tiếng chờ chốn thác xa

Cổng mở cửa trời ai muốn đến

Đường cài khe núi kẻ mong ra

Mưa theo kỷ niệm người thương xứ

Thấm hết buồn vui nỗi vắng nhà. (Thai Sắc)

PHÍM LÒNG

Đằng đẳng mười năm gió gửi hương

Chúng mình thôi đã tóc pha sương

Mắt nai lỡ nhuốm màu quan tái

Chân sẻ lầm đeo cuộc hí trường

Mối nợ có trong ngàn mộng tưởng

Làn duyên còn lại mấy tơ vương

Em ơi! Cung bậc nào không tím

Trở gót đau từng phím nhớ thương. (Khắc Chu)

Có thể nói Thơ Đường luật ở Đồng Tháp đã và đang đóng góp những vần thơ đẹp, đáng yêu vào dòng chảy chung của các thể thơ Việt Nam hôm nay, làm phong phú thêm cho khu vườn thơ ca của tỉnh nhà, rất xứng đáng được tôn trọng, quan tâm và ủng hộ. Để bảo tồn và phát huy những nét đẹp và giá trị của các thể thơ truyền thống này; bên cạnh việc tạo điều kiện thuận lợi hoạt động cho các Câu lạc bộ thơ quần chúng, nên chăng trên tờ Văn nghệ Đồng Tháp thường xuyên dành một trang (hoặc một góc thơ Đường luật) để giới thiệu những sáng tác hay của thể loại này.

Tuy nhiên, bên cạnh những những vần thơ hay, thơ Đường luật ở Đồng Tháp vẫn còn khá nhiều bài mộc mạc, chân chất… chưa đáp ứng được những yêu cầu về nghệ thuật của thơ ca đương đại. Điều này cũng dễ hiểu, vì phần lớn tác giả là những cây bút nghiệp dư. Do vậy, rất cần sự giúp đỡ, góp ý của ngành chuyên môn (Hội LHVHNT tỉnh). Việc hỗ trợ ấy có thể thông qua các hình thức như: cung cấp tài liệu; trực tiếp dự các buổi sinh hoạt với câu lạc bộ; cử hội viên đi dự các lớp tập  huấn về kiến thức, kỹ năng sáng tác thơ (nếu có)…

Để kết thúc bài viết này, xin nêu một nhận định của PGS. TS. Nguyễn Hồng Vinh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Phê bình Văn học - nghệ thuật trung ương trong ngày hội thơ Đường toàn quốc lần thứ VIII - 2014, tại Thanh Hoá: Thơ Đường luật Việt Nam tiếp nối từ dòng chảy thi ca truyền thống dân tộc. Nhiều tác phẩm thơ Đường đã chứa đựng tình yêu thương con người, vợ chồng, gia đình, làng xóm, cộng đồng, cao hơn cả là tình yêu Tổ quốc, nhất là những bài thơ viết về Hoàng Sa, Trường Sa luôn dâng trào cảm xúc cao cả cùng với trách nhiệm thiêng liêng của toàn quân và toàn dân quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Từ những nhận định và đánh giá trên, chúng ta tin tưởng rằng nét đẹp lung linh, đặc trưng của các thể thơ truyền thống, trong đó có thơ Đường luật sẽ được bảo tồn và phát huy trong phạm vi cả nước nói chung và tỉnh Đồng Tháp nói riêng.